LEEUWARDEN – Bijna 400.000 mensen in Nederland die recht hebben op voedselbankhulp maken daar geen gebruik van. Mensen durven geen hulp te vragen vanwege angst, schaamte of wantrouwen.
Ook veel Friezen in armoede vinden niet de weg naar een voedselbank. Volgens Voedselbanken Nederland maken momenteel ongeveer 150.000 huishoudens gebruik van hun diensten. Het werkelijke aantal mensen dat voldoet aan de inkomensgrens ligt veel hoger, namelijk 540.000. Velen die in armoede leven, ervaren gevoelens van schaamte, angst of wantrouwen tegenover instanties. Ze vrezen stigmatisering of worden ontmoedigd door het beeld dat armoede hun eigen schuld is. Dat blijkt uit onderzoek van Tilburg University in samenwerking met Voedselbanken Nederland en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).
In Fryslân komen ongeveer 5000 adressen in aanmerking om gebruik te maken van de diensten van de voedselbank. In 2024 lag het aantal klanten van Friese voedselbanken op ongeveer 1600, bijna een derde. Ook in Fryslân kunnen op basis van hun inkomen dus veel meer mensen baat hebben bij voedselondersteuning dan nu gebeurt, zegt Reitze Douma, coördinator distributiecentrum Voedselbanken Friesland en relatiebeheerder van de voedselbanken in de noordelijke provincies.
Volgens Douma speelt angst voor stigmatisering een rol bij de beslissing van mensen om niet naar een voedselbank te gaan. ,,Velen blijven onder de radar. Als mensen niet kunnen rondkomen, is hun eerste stap vaak het niet openen van de post uit angst dat er rekeningen bij zitten. Dan duurt het niet lang voordat een deurwaarder verschijnt en dan begint de ellende. Soms kan de gemeente ingrijpen in noodsituaties, maar veel andere oplossingen dan de voedselbank zijn er voor mensen in dit soort situaties niet. Ze moeten die echter wél weten te vinden.”
Bij armoede letten Friezen vaker op elkaar
In kleinere plaatsen in Fryslân wordt door de mienskip wel op elkaar gelet, is de ervaring van Douma, waardoor de gang naar de voedselbank soms niet noodzakelijk is. Maar de problemen doen zich vaak voor in grotere plaatsen en steden. En aan de andere kant zijn de relatief grote afstanden in de provincie ook een belemmering. ,,Arme mensen hebben vaak geen auto, en zijn dus aangewezen op de fiets als ze naar de voedselbank gaan. Dat is natuurlijk moeilijk.” Sommige voedselbanken in de provincie hebben daarom een neutraal uitziende bezorgdienst.
Uit onderzoek van Movisie blijkt dat het sociale vangnet vaak ingewikkeld is georganiseerd. Mensen moeten hun weg vinden door een wirwar van loketten, formulieren en voorwaarden. Voor mensen in een stressvolle situatie, zoals bij schulden of onzeker werk, vormt dit een extra drempel. CBS, SCP en Nibud benadrukken dat langdurige armoede vaak samengaat met overbelasting en stress.
De hulp bestaat, maar voelt voor velen onbereikbaar. Onderzoeker Caroline Harnacke van Movisie: ,,Als we niets veranderen, blijven tienduizenden mensen onnodig in armoede. De gevolgen zijn groot: chronische stress, gezondheidsproblemen, verlies van kansen en toenemende ongelijkheid. Armoedebestrijding begint niet alleen bij regels, maar bij erkenning en menselijkheid.”
De Nederlandse voedselbanken willen daarom meer klanten trekken, door hun drempel te verlagen en hun bekendheid te vergroten. Het aantal mensen dat er voedselhulp kreeg, daalde in 2024 tot 150.000: het jaar ervoor waren het er 180.000. De 180 bij de koepelorganisatie aangesloten voedselbanken beginnen nu een publiciteitscampagne onder de noemer ‘Ook voor jou’, op sociale media en met flyers, die bijvoorbeeld bij huisartsen, maatschappelijke hulpverleners en gemeentelijke instanties komen te liggen.
Een gezamenlijk aanpak werkt, zegt Douma. ,,In de gemeente Achtkarspelen is het aantal cliënten van de voedselbank in korte tijd gestegen van 48 naar 112, een dikke verdubbeling. Dat had alles te maken met de inspanningen van de organisatie daar om contact te leggen met professionele hulporganisaties als Humanitas, Vluchtelingenwerk en schuldhulpverleningsorganisaties. Wij vinden dat voedselbanken een verlengstuk moeten zijn van het armoedebeleid van gemeenten. Arme mensen hebben daar recht op.”
Aantal gebruikers
In 2022 steeg het aantal gebruikers van de voedselbank nog met een derde, vanwege de inflatie en de gestegen kosten voor energie. Dat het aantal klanten nu daalt, zou ook als positief nieuws kunnen worden gezien. Eind vorig jaar bleek uit cijfers van het CBS dat het aantal Nederlanders dat onder de armoedegrens leeft flink was gedaald, tot zo’n 3,1 procent van de bevolking. In 2018 waren dat er nog ruim twee keer zo veel. Dat komt onder meer doordat de werkloosheid is gedaald, het minimumloon is gestegen en sommige toeslagen zijn verhoogd.
De daling was extra sterk vanwege het gebruik van een nieuwe rekenmethode. Daarmee is iemand arm als er te weinig geld overblijft voor boodschappen en andere basisbehoeften, na het betalen van de vaste lasten. Extra zorgkosten, schulden en bijvoorbeeld kosten voor kinderopvang zijn niet meegerekend, ook zijn daklozen niet meegeteld. Maar volgens de voedselbanken zijn er nog steeds veel mensen die hun boodschappen niet kunnen betalen, onder meer door de inflatie en de gestegen woonkosten.
<FD.23.04.2025>
